Door Nicolas Guggenbühl
" HEALTH & FOOD " nummer 73, Okt/Nov 2005
|
In tal van publicaties wordt het belang van een goed ontbijt uitvoerig behandeld. Het ontbijt is nodig om op een doeltreffende wijze in de loop van de voormiddag fysieke en psychische prestaties te kunnen leveren. Voor een kind is het noodzakelijk om in optimale omstandigheden te ‘leren’. Bij volwassenen leidt het, voor zover het van toepassing is, tot betere resultaten tijdens bandwerk. Maar momenteel zijn alle ogen vooral op overgewicht gericht. De vraag of het ontbijt een strategische plaats inneemt tegen de verontrustende ontwikkeling van zwaarlijvigheid is bij deze gesteld.
Compensatie vermijden
In tal van publicaties kon een positief verband tussen het nemen van een ontbijt en zwaarlijvigheid worden aangetoond. Zo blijken vrouwen met matig overgewicht gewicht te verliezen wanneer ze van twee naar drie maaltijden per dag overschakelen, zonder evenwel iets aan totale energie-inname te wijzigen. Uit andere onderzoeken blijkt dat wanneer een deel van de energie-inname afkomstig van het avondmaal naar het ontbijt wordt verschoven, dit ook tot gewichtsverlies leidt. Uit veel, hoewel niet alle, studies kon aangetoond worden dat het overslaan van het ontbijt tot een hogere BMI leidt. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de energie die niet door het ontbijt geleverd wordt door andere maaltijden in de loop van de dag geleverd wordt, maar dan veelal onder de vorm van energierijke, vetrijke voedingsmiddelen.
Een verband met zwaarlijvigheid?
Het verband tussen het nemen van een ontbijt en de BMI is nochtans niet zo voor de handliggend en dit om diverse redenen. Niet enkel het ontbijt als dusdanig moet bekeken worden maar ook de frequentie van het ontbijten of de samenstelling van de ochtendmaaltijd. Deze kan zeer uiteenlopend zijn en bepaald worden door cultuur, levenswijze, smaakvoorkeur, gewoonte, e.d. Er zijn ook minder belangrijke verbanden aangetoond tussen ontbijtgewoontes en BMI. Wanneer onder meer met de fysieke activiteit, met de calorieaanbreng van het ontbijt ten aanzien van de totale calorie-inname, of met het opleidingsniveau van de ouders rekening gehouden wordt, is het verband tussen ontbijt en BMI vaak niet meer significant. Sommigen stellen zich dan ook de vraag in welke mate het ontbijt daadwerkelijk het lichaamsgewicht beïnvloedt. Misschien is het ontbijt alleen maar een ‘marker’ van een levensstijl en/of van socio-economische factoren die verband houden met zwaarlijvigheid.
Is het werkelijk de belangrijkste maaltijd van de dag ?
Is de bewering dat het ontbijt de belangrijkste maaltijd van de dag is, wel degelijk gegrond ? Een onderzoeksteam aan het Institut of Food and Agricultural Sciences aan de Universiteit van Florida, stelde zich ook deze vraag. Ze keken onder meer de resultaten van 47 studies met betrekking tot ontbijt van kinderen en adolescenten na. Tweeëntwintig studies handelden over de prestaties van de kinderen, zestien over lichaamsgewicht en negen over nutritioneel evenwicht. In de eerste plaats stelden de auteurs vast dat het overslaan van het ontbijt in de States veel minder marginaal is dan in Europa, 10 tot 30 % van de jongeren zijn erbij betrokken. Vervolgens hebben de kinderen die regelmatig een ontbijt innemen een beter nutritioneel profiel in vergelijking met de niet-ontbijters. Daarbij komt dat jongeren die een ontbijt nemen in het totaal van de dag meer calorieën innemen. Nochtans is het risico om zwaarlijvig te worden in vergelijking met diegenen die geen ontbijt nemen kleiner. Ze stelden onder meer ook vast dat lang uit niet alle studies blijkt dat het overslaan van het ontbijt zwaarlijvigheid voor gevolg heeft. Kinderen die ontbijten leveren betere cognitieve prestaties, presteren beter op geheugenoefeningen, scoren op tal van testen beter en zijn minder vaak afwezig. De aanbeveling van de onderzoekers luidt dan ook : neem zo veel als mogelijk een gevarieerd ontbijt samengesteld op basis van volle graanproducten (rijk aan vezels en voedingsstoffen) fruit en zuivelproducten.
Nicolas Guggenbühl
Diëtist, voedingsdeskundige
Referentie:
Rampersaud GC et al. J Am Diet Assoc 2005;105(5):743-60 |
Kwestie van profiel
Om meer inzicht te krijgen in het aandeel van het ontbijt en de BMI hebben Amerikaanse onderzoekers de gegevens van het vierde nationaal onderzoek aangaande voeding en gezondheid (1999-2000) onderzocht. De studie werd in het septembernummer van het Journal of the American Dietetic Association gepubliceerd en heeft betrekking op een onderzoekspopulatie (ouder dan 19 jaar) van 4 218 mannen en vrouwen (geen zwangere of zogende).
Op basis van de resultaten kan een profiel van een ‘ontbijter’ worden opgesteld : doorgaans zijn het vrouwen van het blanke ras, niet rokers, doen regelmatig aan lichaamsbeweging en proberen hun lichaamsgewicht onder controle te houden. De vrouwen die regelmatig een ontbijt namen hadden een hogere dagelijkse energie-inname. Zowel bij mannen als bij vrouwen die ontbijtgranen aten, was de spreiding van de energie-inname over de ganse dag gunstiger. Het aandeel van totale vetinname in deze groep lag ook beduidend lager, en de inname van de totale koolhydraten was hoger. De kans dat ontbijtadepten zwaarlijvig worden (BMI>25) daalt significant (Odds ratio = 0,76) dit geldt ook voor diegenen die kant en klaar ontbijtgranen gebruiken (OR = 0,70).
De maaltijd zelf of de inhoud ervan?
Wat beïnvloedt het lichaamsgewicht : het ontbijt zelf of de kant en klaar ontbijtgranen? Dit was ook de vraag die het Amerikaans onderzoeksteam zich stelde. Zo bleek dat wanneer kant en klaar ontbijtgranen als co-variante factor naast leeftijd, bevolkingsgroep, roken, calorische aanbreng, fysieke activiteit en controle van het lichaamsgewicht worden bekeken, het verband tussen regelmatig een ontbijt nemen en het risico op overgewicht onbeduidend wordt. Dit toont aan dat de invloed van het eten van kant en klaar ontbijtgranen op de BMI van groter belang is dan het nemen van een ontbijt als dusdanig.
Voorspelbare waarde
In een tweede studie, uitgevoerd door het National Heart, Lung, and Blood Institute en in hetzelfde tijdschrift gepubliceerd (2), ging de belangstelling vooral uit naar een jongere populatie van meisjes met een leeftijd van 9 tot 19 jaar. Het is een longitudinale studie waarin 2 379 meisjes, 1 166 van het blanke en 1 213 van het zwarte ras, gedurende een tiental jaren werden gevolgd.
De resultaten van dit onderzoek zijn vergelijkbaar met deze van gelijkaardig onderzoek : de ontbijtfrequentie neemt af naarmate men ouder wordt, in het bijzonder tijdens de adolescentie. Wie een ontbijt neemt heeft een hogere inname van calcium en vezels. Wanneer een correctie voor de totale energie-inname gemaakt wordt, blijkt dat wanneer ontbijtgranen gebruikt worden er een verhoogde inname van vezels, calcium, ijzer, foliumzuur, vitamine C en zink kan worden vastgesteld en een verlaagde inname van vetten en cholesterol. En vooral, het innemen van kant en klaar ontbijtgranen voorspelt een lagere corpulentie, zelfs na correctie voor de fysieke activiteit.
De auteurs besluiten dat het gebruik van kant en klaar ontbijtgranen mogelijk bijdraagt tot het behoud van een gezond lichaamsgewicht, op voorwaarde evenwel dat ze kaderen in een gezonde levensstijl. Kortom, het ontbijt in het algemeen en ontbijtgranen in het bijzonder, fungeren in de strijd tegen zwaarlijvigheid als schaakstukken op het schaakbord. Stukken die evenwel niet de illusie wekken dat ze het werk alleen aankunnen.
Nicolas Guggenbühl
Diëtist voedingsdeskundige
Referenties :
Song W O et al. J Am Diet Assoc september 2005
Barton Ba et al. J Am Diet Assoc september 2005
|
