Door de idealisering van het magerzijn die door onze huidige samenleving wordt geponeerd, ziet men de laatste jaren meer en meer personen die een vermageringskuur volgen, ook al is daar geen enkele aanwijzig voor of medische reden daartoe. Het volgen van dergelijke voedingspraktijken is evenwel niet zonder risico voor de gezondheid.

Het onderzoek dat door het Franse Anses werd uitgevoerd bestond uit twee fazen:

in een eerste faze werden de bestaande vermageringskuren en –diëten in kaart gebracht, teneinde hun impact op de nutriëntenaanbreng te kunnen inschatten;

in een tweede faze werd in de wetenschappelijke literatuur nagegaan welke problemen eventueel kunnen optreden bij het volgen van bepaalde vermageringskuren. Meer bepaald op vlak van biologisch en nutritioneel onevenwicht, fysiopathologische en gedragspsychologische aspecten.

Naast de gevolgen voor de algemene bevolking werd in het bijzonder gekeken naar mogelijke gevaren voor bepaalde risicogroepen zoals bij zieken, kinderen, adolescenten, zwangere en zogende vrouwen, bejaarden, intensieve sporters of personen die dagelijks zware fysieke inspanningen leveren.

In totaal werden door de experts vijftien vermageringskuren onder de loep genomen. Voor elke van deze werd gekeken naar de aanbreng van calorieën, eiwitten, vetten, koolhydraten, vitaminen en mineralen.

Uit de grondige analyse bleek dat de diëten (ook in hun diverse fazen) wel degelijk tot tekorten of onevenwicht in de huishouding van voedingsstoffen kunnen leiden. In meer dan de helft van de geanalyseerde diëten was de aanbreng van natruim hoger dan de aanbeveling. In drie op vier gevallen was de aanbreng van voedingsvezel beduidend te laag, in sommige gevallen tot tien maal minder dan de aanbeveling.

Een niet of slecht gecontroleerd gewichtsverlies kan tot verzwakking leiden als gevolg van het verlies van spiermassa, welke ook het niveau van de eiwitaanbreng is.

Vermageringskuren brengen ook de integriteit van de botmassa in gevaar. Gemiddeld wordt per 10 procent gewichtsverlies een verlies van 1 à 2 % aan minerale botdensiteit vastgesteld.

De energieaanbreng nodig voor het gewichtsbehoud na een vermageringskuur is lager dan de energieaanbreng (met stabiel gewichtsbehoud) die voor het dieet ingenomen werd. Wanneer hier geen rekening mee gehouden wordt zal het lichaamsgewicht toenemen en bij voorkeur onder vorm van vetmassa.

Bij nagenoeg 80 % van diegenen die een dieet volgden was het lichaamsgewicht na één jaar opnieuw toegenomen en bleef het verder toenemen. De doorslaggevende factor die de stabiliteit van het lichaamsgewicht na het dieet beïnvloedt is het al dan niet beoefenen van een fysieke activiteit. Die moet vanaf het begin van het dieet en zeker daarna onafgebroken aangehouden worden. Zeer strenge hypocalorische diëten kunnen tot hartritmestoornissen leiden, met zelfs de plotse dood als gevolg. Dergelijke kuren leiden ook tot ontstekingen en tot matige leverfibrose, wat aanleiding kan geven tot de vorming van galstenen. Schommelingen in het lichaamsgewicht kunnen tot een verhoogd vasculair risico en het metabool syndroom leiden.

De hoeveelheid eiwitten die in een hyper-eiwit-dieet (zonder caloriebeperking) wordt ingenomen ligt met 2.2 g/kg/d aanzienlijk boven de aanbevolen hoeveelheid. Het is daarom belangrijk dat bij personen met (potentiële) nierinsufficiëntie dit aspect grondig bekeken wordt vooraleer een van dergelijke diëten aan te vatten.

De hypo-koolhydraat-diëten gaan vaak gepaard met maagdarmproblemen of constipatie als gevolg van een verlaagde vezelinname.

Tenslotte op psychologisch vlak zijn depressie en verlies van zelfbeeld vaak de gevolgen van herhaald falen van de vermageringskuren. Op het vlak van gedragingen, leiden cognitieve beperking en de verstoring van het normale voedingspatroon tot verhoogd risico op gewichtstoename na het volgen van de kuur.

Een energiebeperking tijdens het tweede en derde trimester van de zwangerschap, gepaard gaande met de verborgen nutritionele tekorten, vertragen de groei van de foetus. Dit kan later eveneens een invloed hebben op de gezondheid van het kind.

De aanmaak van moedermelk kan verstoord worden door een onvoldoende aanbreng van eiwitten en calorieën. Hoewel de kwaliteit en samenstelling van moedermelk vrij stabiel blijft, wordt deze toch deels beïnvloed door de samenstelling van de voeding die de moeder inneemt. Zoals bijvoorbeeld het gehalte aan jodium, bepaalde wateroplosbare vitaminen en omega-3 vetzuren, een tekort aan deze nutriënten kan de groei en ontwikkeling van het kind vertragen.

Bij adolescenten zorgt een caloriebeperking, al dan niet in combinatie met een eiwitbeperking, voor een vertraging in de groei en de puberale ontwikkeling. Bijkomende risico’s, meer in het bijzonder voor jonge sportieve meisjes, kunnen onder meer zijn primaire en secundaire amenorroe, tendinitis, botdemineralisatie en ijzertekort.

Bij senioren zijn het verlies aan spiermassa en problemen van demineralisatie van het skelet meer uitgesproken wanneer dit gepaard gaat met gewichtsverlies.

Bij de recreatieve sporter verhoogt het beoefenen van een fysieke inspanningen, gecombineerd met een vermageringsdieet, op korte termijn het cardiovasculair risico. Dit geldt in het bijzonder voor sporters met een reeds aanwezige verhoogde cardiovasculaire risicofactoren, die na een lange tijd van sedentariteit opnieuw aan sport doen. Andere aandoeningen zoals hypoglycemie, vagal, en/of verergerd door dehydratatie, zijn eveneens te vrezen in geval de caloriebeperking langere tijd wordt aangehouden.

Tenslotte bij zware fysieke beroepsactiviteiten of bij topsporters (waar het behoud van een lage vetmassa noodzakelijk is) kan een aanhoudende beperking van bepaalde voedingsmiddelen tot een verstoring van de hormonale huishouding leiden die ernstige gevolgen kan hebben. Problemen die vooral te wijten zijn aan de caloriebeperking en de stress bij de uit te voeren activiteit.

Het rapport van ANSES concludeert dat streven naar gewichtsverlies zonder formele medische indicaties, weldegelijk bepaalde risico’s inhoudt en dat dit aan de bevolking moet meegedeeld worden. Een behandeling van gewichtsverlies vereist derhalve een begeleiding door een arts of een diëtist. Het rapport wijst overigens ook op het specifiek belang van fysieke activiteit tijdens het volgen van een vermageringsdieet.

Een nog meer uitgebreide risicoanalyse dringt zich op aangaande de vrij beschikbare vermageringskuren. Ook is het uitkijken naar de onderzoeksresultaten bij het gebruik van zogenaamde ‘dieetproducten’ in hypocalorische diëten alsook informatie omtrent (toekomstig) beschikbare ‘vermagerende’ voedingssupplementen.

Dit eerste onderzoek is de voorbode van een meer algemeen en diepgaand onderzoek om de biologische, fysio-pathologische en psycho-sociale determinanten van (her)gewichtstoename beter te begrijpen.