Het grootste deel van ons lichaam bestaat uit water. Bij het ouder worden daalt het procentueel aandeel van water evenwel ten aanzien van het totaal lichaamsgewicht. Het evolueert van 62 % op de leeftijd van 25 jaar tot 53 % op 70 jarige leeftijd. Met andere woorden, bij bejaarden dalen de waterreserves. Het is daarom belangrijk senioren aan te moedigen voldoende te drinken om zo het risico op dehydratatie te voorkomen, a fortiori tijdens de warme zomerdagen.

Op latere leeftijd ondergaat het lichaam een aantal fysiologische veranderingen waardoor het risico op dehydratatie opmerkelijk toeneemt. In de eerste plaats moet rekening gehouden worden met de wetenschap dat bij het ouder worden het lichaamspercentage aan water vermindert. Tussen 30 en 70 jaar betekent dit zes liter minder water, of een daling met 15 %.

Naast deze leeftijdsgebonden intrinsieke daling, weet men dat het dorstgevoel bij bejaarden ook gestadig afneemt. Dit verklaart waarom dehydratatie onder de geriatrische populatie veel frequenter voorkomt dan bij jongere leeftijdsgroepen. Hou steeds volgende gekende stelregel voor ogen: wanneer het dorstgevoel zich manifesteert heeft het lichaam reeds een tekort aan water.

Bij een bejaarde werkt de nierfunctie ook minder doeltreffend. Tussen de leeftijd van 30 naar 70 jaar daalt de glomerulaire filtratie van 140 ml/min naar 80 ml/min. Ook het vermogen om de urine te concentreren en te verdunnen vermindert met de leeftijd. Eveneens stelt men een verhoogde weerstand van de ADH-receptoren (antidiuretisch hormoon) vast, waardoor deze hormonale secretie stabiel blijft tot zelf licht afneemt. Daarbij komt dat de secretie van het natriuretisch peptide stijgt op latere leeftijd.

Naast de fysiologische veranderingen, met een minder goede waterhuishouding als gevolg, moet met nog tal van andere factoren rekening gehouden worden die de kans op dehydratie in de hand kunnen werken. Deze zijn onder meer:

- de omgevingstemperatuur

- onvoldoende autonomie van de bejaarde

- anorexia (de voeding zou dagelijks één liter water moeten aanbrengen)

- neurodegeneratieve aandoeningen

- gebreken van cognitieve aard

- slikproblemen

- gebruik van laxativa/diuretica

- verwaarlozing van de bejaarde door de omgeving

- gedecompenseerde diabetes

- één of meerdere koorts veroorzakende aandoeningen

- …

Tal van klinische tekenen verraden een toestand van dehydratatie bij de bejaarde. Bewustzijnsproblemen bijvoorbeeld zijn bijna altijd aanwezig. Uitgedroogde slijmvliezen alsook orthostatische hypotensie zijn veel voorkomende symptomen. Doorgaans is ook de elasticiteit van de huid sterk verminderd (blijvende pre-thoracale huidplooi ter staving).

Vaak is de arteriële bloeddruk van een gedehydrateerde patiënt laag, terwijl zijn hartritme normaal tot zelfs hoger kan zijn. Het urinevolume is doorgaans zeer beperkt, samen met een variabele natriëmie. Het al dan niet aanwezig dorstgevoel bij de bejaarde is op zich geen pertinent klinisch teken om een vroegtijdige dehydratatie te diagnosticeren. Zoals eerder aangehaald, ervaren senioren het dorstgevoel veel later en zijn ze derhalve al in een ver gevorderd stadium van dehydratie wanneer het dorstgevoel zich manifesteert.

Gezien senioren groter gevaar lopen op dehydratatie, is het belangrijk hen enkele raadgevingen te kunnen geven om hun vochtreserve in het lichaam te maximaliseren.

Raadgevingen voor een optimale vochtinname

- drink minstens 1,5 liter water per dag (ongeveer 8 glazen)

- verhoog bij warm weer de inname tot 2 liter per dag (10-11 glazen)

- drink gans de dag door, ook zonder dorstgevoel

- hou dag en nacht een fles water binnen handbereik

- drink bij voorkeur per keer kleine hoeveelheden

- gebruik eventueel een rietje, dit vergemakkelijkt het drinken

- drink bij slikproblemen gegelifieerd water

- hou de dranken niet te lang bij een warme omgevingstemperatuur (verhoogt het risico op bacteriële besmetting)

- eet voldoende, met bijzonder aandacht voor groenten, fruit en melkproducten

Water komt beslist op de eerste plaats (bron-, leiding-, niet bruisend-, bruisend-, gegelifeerd water, …). Goede aanvullingen zijn: gearomatiseerde dranken (denk aan de mogelijk hoge suikerconcentratie, bijvoorbeeld van siropen); koffie of thee; fruitsappen; bouillon of groentesappen. Belangrijk hierbij is afwisseling te brengen in de dranken om de monotonie te doorbreken. Bij warm weer kan het gebruik van ijsblokjes ook aangeraden worden.

Zoals hoger aangehaald brengt ook de vaste voeding nagenoeg één liter vocht per dag aan. Het is daarom belangrijk, gezien hun hoog vochtgehalte, voldoende fruit en groenten in te nemen, alsook melk en melkproducten (yoghurt, …).

Bij warm weer een natte doek op het hoofd leggen, een voetbad nemen, het aangezicht en nek benevelen, frequenter een bad/douche nemen, … zijn mogelijke tips om de gevolgen van de hitte te temperen en om dehydratatie te voorkomen. Ook andere leef- en omgevingstips, zoals ruime en lichte klederdracht, in goed verluchte ruimten vertoeven, niet buiten komen op de warmste momenten van de dag, … zijn nuttige aandachtspunten.